Na današnji dan 1942. godine zatvorenici u nacističkom logoru na Crvenom krstu u Nišu izvršili su prvi uspešan proboj logoraša iz jednog logora u Evropi za vreme Drugog svetskog rata. Istorija je prećutala da su u proboju zajedno učestvovali zarobljeni partizani i četnici.
Okupaciona vlast je još u aprilu 1941. godine uspostavila logor u Nišu, u zgradama predratnih vojnih magacina. Najpre je služio za privremeni smeštaj zarobljenih pripadnika Jugoslovenske vojske, da bi potom postao logor za neprijatelje Rajha i koncentracioni logor. U oktobru su izvršena i prva streljanja logoraša na Bubnju.
U februaru naredne godine, počelo se sa novim talasom streljanja logoraša. Zbog toga se grupa logoraša iz sobe br. 12 odlučila na pokušaj proboja, ne bi li makar neko izbegao sigurnu smrt. Osmišljen je i detaljan plan bekstva, ali su dva učesnika neposredno pred realizaciju ovo odala upravi logora, zbog čega je nastalo komešanje u logoru. Shvativši da je došlo do izdaje, logoraši su pojurili na žice i prema kapiji, ušavši i u borbu sa neprijateljskim stražarima u kojoj je stradao jedan nemački vojnik.
Od 147 učesnika proboja je njih 105 uspelo da se domogne slobode. Nemačke potere su sustigle njih šestoricu i ubile, tako da je 99 logoraša zapravo preživelo proboj.
Zanimljivo je da su u proboju učestvovali zarobljeni partizani, među kojima su bili Branko Bjegović, Dušan Tomović, komesar Majdanpečkog partizanskog odreda i član Okružnog komiteta KPJ Sreten Vučković (posle rata bio je narodni poslanik i činovnik Maršalata) i Branislav Đurić, ali i zarobljeni četnici, odnosno pripadnici Ravnogorskog pokreta i Jugoslovenske vojske u Otadžbini. Najpoznatiji od njih bio je Vule Vukašinović, četnički vojvoda i komandant Ibarskog četničkog odreda koji se zalagao za saradnju sa partizanima. Vule je poginuo na logorskim žicama prilikom proboja, ali je proboj preživeo njegov sin koji se pridružio četnicima i stradao kao oficir JVuO.
U proboju su učestvovali i drugi pripadnici vojno-četničkih odreda. U svojoj knjizi Za Partiju i Tita: Partizanski pokret u Srbiji 1941—1944, istoričar Nemanja Dević pominje još imena kapetana Ivana Vujisića, potporučnik Bogdana Panovića i narednika Božidara Baltića. Posleratna istoriografija je potpuno prećutala ulogu zarobljenih četnika u proboju, a ona nije pomenuta ni u igranom filmu Lager Niš koji je snimljen 1987. godine u režiji Miomira Stamenkovića i po scenariju Maje Volk.
Autor: redportal.rs
